Hát Xẩm là một hình thức biểu diễn nghệ thuật truyền thống đặc sắc của Việt Nam. Với âm nhạc và lời hát độc đáo, cùng với kỹ năng diễn xuất tài tình, hát Xẩm đã trở thành một biểu tượng văn hóa và nghệ thuật đầy sức hút. Hãy cùng tìm hiểu về nghệ thuật độc đáo này và những giá trị văn hóa mà nó mang lại.
Hát Xẩm là gì?
Nghệ thuật hát Xẩm là một hình thức dân ca phát triển mạnh và phổ biến ở nước ta, đặc biệt tại đồng bằng Bắc Bộ và trung du miền núi phía Bắc. Ban đầu, hát Xẩm xuất phát như một cách mưu sinh của những người nghèo, thường biểu diễn tại các chợ, đường phố và những nơi đông người qua lại. Thuật ngữ “Xẩm” thường được sử dụng để chỉ những người biểu diễn nghệ thuật này.
Theo quan niệm dân gian, hát Xẩm thường liên quan đến những nghệ sĩ khiếm thị và nghèo khổ, họ phải lang thang khắp nơi, không có nơi ở ổn định, và họ sử dụng cây đàn cùng tiếng hát của mình để kiếm sống.
Nguồn gốc của nghệ thuật hát xẩm
Nguồn gốc của nghệ thuật hát Xẩm có một truyền thuyết kể rằng vào thời vua Trần Thánh Tông, có hai người con trai là Trần Quốc Toán và Trần Quốc Đĩnh. Do tranh giành quyền lực, Trần Quốc Toán đã hãm hại Trần Quốc Đĩnh, khiến ông Đĩnh bị mù và bị bỏ lại giữa rừng sâu. Vì nỗi buồn đau, ông Đĩnh chỉ biết than khóc đến một lần trong giấc mơ, ông nhận được sự hướng dẫn từ một bụt về cách làm cây đàn từ dây thừng và que tre nửa. Khi tỉnh dậy, ông đã làm theo hướng dẫn và thấy kỳ diệu khi cây đàn này phát ra âm thanh đặc biệt, thu hút các loài chim mang đến quả cây cho ông ăn. Sau đó, Trần Quốc Đĩnh đi dạy đàn cho những người nghèo và người khiếm thị, và dù ông đã được cha mình đưa về cung điện, ông vẫn không quên truyền dạy nghệ thuật này cho người khác. Ông cũng được coi là ông tổ của nghệ thuật hát Xẩm.
Tuy nhiên, truyền thuyết này chỉ là một câu chuyện và không được xác nhận bởi sử sách. Dựa vào nghiên cứu từ các tài liệu, nghệ thuật hát Xẩm được cho là xuất hiện vào khoảng thế kỷ 14 – 15 (các năm 1500 – 1600). Ban đầu, nó được gọi là hát rong hoặc hát dạo của người nghèo và người khiếm thị.
Đặc điểm của hát Xẩm
Hát Xẩm có những đặc điểm sau đây:
- Liên quan đến người dân nghèo và khiếm thị: Hát Xẩm gắn liền với hình ảnh của những người dân nghèo khổ, người khiếm thị, họ ôm cây đàn và biểu diễn hát để kiếm chút tiền gạo.
- Phản ánh hiện thực xã hội: Nội dung của các bài Xẩm thường phản ánh hiện thực xã hội trong từng thời kỳ cụ thể.
- Thành thục về âm nhạc và nhạc cụ: Để biểu diễn một bài Xẩm, nghệ nhân phải thành thục về việc chơi nhạc cụ, vừa hát vừa chơi sao cho âm nhạc và lời hát hoà quyện với nhau một cách tốt nhất.
- Biểu đạt cảm xúc: Hát Xẩm đòi hỏi cao về khả năng biểu đạt cảm xúc. Nghệ nhân phải thể hiện rõ tâm tư và tình cảm của nhân vật trong từng lời ca, tiếng hát, và cách chơi nhạc cụ.
- Yếu tố thơ ca: Hát Xẩm thường có yếu tố thơ ca, với nhiều bài thơ được diễn đọc trong các tiết mục, thường là thơ của các nhà thơ nổi tiếng như Nguyễn Khuyến, Tản Đà, Nguyễn Bính.
- Trung ca: Nghệ thuật hát Xẩm thường thuộc vào thể loại trung ca, tức là những bài hát nhạc về trung hiếu, lễ nghĩa.
Kết luận
Nghệ thuật hát Xẩm không chỉ là một hình thức biểu diễn âm nhạc truyền thống, mà còn là một cách thể hiện đẹp và sâu sắc về cuộc sống và tâm hồn con người. Với những giai điệu tươi vui và lời ca chân thành, hát Xẩm đã truyền tải và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc qua nhiều thế hệ. Hãy tiếp tục khám phá và trân trọng nghệ thuật hát Xẩm để bảo vệ và phát triển di sản văn hóa đặc biệt này cho tương lai.
